Lustra i ekrany: Małgorzata Potocka, Jagoda Kaloper

Małgorzata Potocka jako aktorka jest związana z filmem przez niemal całe swoje życie. Pierwszą rolę zagrała jako dziecko, następnie jako nastolatka, by później ukończyć Wydział Aktorski Szkoły Filmowej w Łodzi. Pracę nad kolejnymi rolami godziła z działaniami w obszarze sztuk wizualnych. Pod koniec lat siedemdziesiątych wspólnie z mężem, Józefem Robakowskim prowadziła niezależne miejsce sztuki – legendarną Galerię Wymiany w Łodzi, współtworząc jednocześnie środowisko ówczesnej polskiej awangardy. Jako jedna z pierwszych artystek w Polsce wykorzystywała jako medium film i wideo. Szczególne miejsce w jej twórczości zajmowała fotografia.
Jagoda Kaloper zadebiutowała na ekranie w wieku osiemnastu lat i kontynuowała z powodzeniem karierę aktorki, choć nie kształciła się w tym kierunku. W 1970 roku ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Zagrzebiu, po czym realizowała liczne wystawy indywidualne i brała udział w najważniejszych wystawach zbiorowych w Jugosławii. Jej pierwsza samodzielna ekspozycja zatytułowana „Neimenovani ambijent” pokazana została w Galerii SC. Wnętrze galerii artystka wypełniła szarymi betonowymi płytami na podłodze, w jej środkowej części znajdowało się zagłębienie. Wzdłuż ściany umieściła cienką czerwoną neonową nitkę, którą przeciągnęła z wnętrza pomieszczenia ku wyjściu. Wystawa stanowi początek zainteresowania Kaloper działaniami pozainstytucjonalnymi, interwencjami w przestrzeni publicznej, a także relacjami między przestrzenią a dziełem artystycznym.
Pomimo wielu wystaw, licznych stworzonych prac zarówno twórczość Potockiej, jak i Kaloper pozostawała przez wiele lat w cieniu ich działalności aktorskiej. Sława i rozpoznawalność, którą zyskały dzięki granym przez siebie popularnym rolom filmowym, fakt bycia znaną i porównywaną z postaciami tworzonymi przez nie na ekranach, wpłynęły w różny sposób na tworzoną przez nie sztukę.
Wiele prac Małgorzaty Potockiej jest grą prowadzoną przez nią samą z własnym wizerunkiem; w rezultacie jednym z najważniejszych motywów w jej twórczości był autoportret. Cykle autorstwa Potockiej, które prezentujemy na wystawie, są różnymi próbami zmierzenia się z obrazem swojego ciała. „Notatnik” (1979) to cykl fotografii wykonanych przez nią na planie czechosłowackiego filmu. Grana przez Potocką bohaterka była podglądana w szatni przez swojego trenera – zdjęcia przebierającej się aktorki także sprawiają wrażenie robionych z ukrycia, opowiadających o obsesji, która nie może się spełnić. Nieco późniejszy cykl „Korekcje” (1981) to ujęcia twarzy artystki, wykonane w zakładzie optycznym podczas przymierzania wielu różnych soczewek optycznych do badania wzroku, zmieniających pole widzenia. Nadała tym samym głębszy sens dialogowi twórczyni z widzem, zmuszając go niejako do wyobrażenia sobie, jak może zmieniać się świat w zależności od zmiany perspektywy naszego widzenia. Ta zmiana może być narzucona sztucznie lub też może być naszym wyborem. Co przede wszystkim wówczas widzimy? W co wierzymy? Przed czym możemy uciec, sztucznie manipulując zasięgiem widzenia, a co za wszelką cenę chcemy widzieć? W tej pracy Potocka oddaje się także czynności patrzenia, w odróżnieniu od roli, którą tak często przyjmowała jako aktorka: bycia oglądaną.
W cyklu „Ucieczki” (1982), praca powstała na taśmie filmowej, która się nie zachowała) widzimy nagą artystkę, biegnącą przed siebie w szaleńczym pędzie. Jest to obraz kogoś, kto ucieka, zapewne przerażony, pragnący wyrwać się z sytuacji, w której się znalazł. Być może jest to metafora coraz trudniejszej wówczas sytuacji politycznej w Polsce (praca powstała niedługo przed wprowadzeniem stanu wojennego) lub odniesienie do osobistej sytuacji Potockiej, pragnącej wówczas skupić się na tworzeniu własnych prac, rezygnując w pewnym stopniu z aktorstwa.
Z kolei Jagoda Kaloper podsumowała swoją aktorską drogę w 2011 roku, kiedy wyreżyserowała swój jedyny film „Žena u ogledalu” (Kobieta w lustrze). Jest to kolaż składający się z różnych ujęć jej twarzy, pochodzących z filmów fabularnych, w których wystąpiła. To swoiste podsumowanie dwóch różnych dróg w jej twórczym życiu, które wzajemnie się przenikały, a być może także próba zmierzenia się z faktem upływu czasu i zmian zachodzących w każdym z nas, tym trudniejszych zapewne do oswojenia, jeśli wygląd jest poddawany częstej ocenie przez obce dla nas osoby, jak ma to miejsce w wypadku osób publicznych.
Wystawa jest przede wszystkim okazją do przyjrzenia się podobieństwom i różnicom w podejściu obu artystek do kwestii własnej fizyczności tudzież do funkcjonowania ich wizerunku w przestrzeni medialnej i publicznej. Jednocześnie jest też niezwykle ważnym głosem we współczesnej codzienności, w coraz większym stopniu zdominowanej przez social media, które sprawiły, że radykalnie zmieniają się znaczenia pojęć takich jak sława, popularność, rola, wizerunek, cielesność czy prywatność.

Produkcja: Magda Milewska
Komunikacja: Kinga Stec, Maja Wójcik
Edukacja: Ada Słowikowska, Maria Wasińska-Stelmaszczyk
Motaż: Adam Mąka, Serhij Sokurenko